Revista de Folklore • 500 números

Fundación Joaquín Díaz

Si desea contactar con la Revista de Foklore puede hacerlo desde la sección de contacto de la Fundación Joaquín Díaz >

Búsqueda por: autor, título, año o número de revista *
* Es válido cualquier término del nombre/apellido del autor, del título del artículo y del número de revista o año.

Revista de Folklore número

303



Esta visualización es solo del texto del artículo.
Puede leer el artículo completo descargando la revista en formato PDF

UN CORPUS DE ADIVINANZAS (NUSODOMÈ) DE LA TRADICIÓN ORAL FON DE BENIN

FIDELE SOSSOUVI, Laurent

Publicado en el año 2006 en la Revista de Folklore número 303 - sumario >



En el África subsahariana, es una tradición muy común que, durante la noche, después de la cena, la gente se reúna en torno a un fuego, en un patio, o en la plaza del pueblo, para contar las novedades del día, mezcladas con cuentos, leyendas, anécdotas, historias de todo tipo, adivinanzas, acertijos, etc. En los poblados de la etnia fon de Benin, los más jóvenes suelen proponer adivinanzas, que reciben el nombre de Nusodomè, y a las que todos se aplican en buscar respuestas. Por lo general, las adivinanzas anteceden a los cuentos, y no es raro que la velada acabe a altas horas de la noche, sobre todo si alguno de los participantes es un ocurrente transmisor de adivinanzas o un buen narrador de cuentos.

En este breve artículo me limitaré a proponer algunas adivinanzas (nusodomè) sacadas de la tradición oral fon de Benin, recogidas, transcritas y traducidas por mí mismo de personas de mi pueblo o de mi propia memoria tradicional. Espero contribuir, de este modo, al conocimiento en España y en Europa de nuestro patrimonio oral y a proponer a los investigadores y al público español un repertorio tradicional de no fácil acceso, que pueda servir como materia de futuros estudios.

1. Kpo gaga bo diga si Komin Kaka yi Jiwé? E tè wè? [Largo palo que va del cielo hasta la tierra.

¿Qué es?] Flon (Respuesta): Ji. [La lluvia].

2. Atin Kevi titi bo Wun gbon wutu ton bi? [¿Arbusto muy pequeño lleno de espinas?] Flon (Respuesta): Atakin. [Picante (Ají)].

3. To tché sin atin daho dokpo bo e si haji Gbon do a e ka si lè haji Gbon aga a, Tenti jen nan gni? [¿Gran árbol de mi padre, en el cual uno no puede subir ni por la parte baja, ni por la parte alta, sino únicamente por el centro?] Flon (Respuesta): So. [El caballo].

4. Nu tè non djè si mè san e man sé gbeton? [¿Qué cae en el agua sin hacer el menor ruido?] Flon (Respuesta): gninvi. [Una aguja].

5. Zin kpèvi titi bo kon nu da non bo to kplé kplé non du? [¿Olla muy pequeña, que cocina y da de comer a una muchedumbre?] Flon (Respuesta): Nu. [La boca (cuyos gritos reúnen las tropas)].

6. Lingbo tè e sin do kanme do glemè o wan ton non gnan aligbonto bi? [¿Cuál es el macho cabrío que, atado en un campo, ahuyenta, por su olor, a todos los transeúntes?] Flon (Respuesta): gbeto mi. [Las heces fecales (el olor del caca ahuyenta a los transeúntes)].

7. Etè non do Wii, bo non de gbe do mè di awangbè lè do hun? [¿Qué permanece inmóvil, y ordena como una tropa de guerreros?] Flon (Respuesta): Balière dokpo. [Una barrera (la barrera permanece inmóvil pero nos impide el paso)].

8. Mè wè non kpon adisi wé kpodo amión wé bo kon non mon nonvi ton gbédé a? [¿Quién mira a la derecha, mira a la izquierda y no ve nunca a su hermana?] Flon (Respuesta): To. [La oreja].

9. Tohun tè e jè agué o sin non do hoton mè? [¿Cuál es la piragua, encallada en la playa arenosa o en un arenal y que contiene agua?] Flon (Respuesta): Agukè gbigba. [Una nuez de coco abierta].

10. Nu tè Kon non lonyiji nu é so afo kpo alokpo o? [¿Quién sobresalta al pincharos los pies o las manos?] Flon (Respuesta): Xwun. [La espina].

11. Mè non gbon Dada Wonto san man dogbé nu togan o? [¿Quién pasa delante de la puerta del rey sin saludar al Rey?] Flon (Respuesta): Ayisun. [El agua de una cuneta].

12. Mè tè wè non wo tanon Dada Togan? [¿Quién pega la cabeza del Rey?] Flon (Respuesta): La mu dé non Wlèlè tanan on. [La navaja de afeitar].

13. Mè tè non du nu ha Togan san man bè gan nu lè? [¿Quién come con el rey y no se ocupa de limpiar los platos después de la comida?] Flon (Respuesta): Sukpo. [La mosca].

14. Zin wiwi é mon do zunkan mè? [¿Marmita u olla negra encontrada en la maleza o la selva?] Flon (Respuesta): Akuété. [El caracol].

15. Homè do vo bo e kon non tun bo non Zonji ton xwèxwè? [¿Inocente que sin cesar es empujado y con el que uno choca o tropieza?] Flon (Respuesta): Hon. [La puerta].

16. Min tè non kpon nukunmè ton mè tri tri tegbè bo é kon non nin nududu gbédé a? [¿Quién me mira siempre de hito en hito o fijamente, y a quién no doy jamás de comer?] Flon (Respuesta): Honli. [El hueco de la puerta (en la cultura fon, cuando comemos y una persona nos mira de hito en hito, es obligado darle de comer)].

17. Akpo bo yan non kpo vi kpo si wé gbé? [¿Pequeña funda que echa de su campo a la madre y a la hija?] Flon (Respuesta): Hovè. [El hambre (la funda representa aquí el estómago. Cuando tenemos hambre es porque tenemos un vacío en el estómago)].

18. Awlignonnu wé do jangban do ji bo do na fu a hwan. Min wè? [Dos chicas rígidas que se hallan sobre una altura y que desean hacer la guerra ¿Qué son?] Flon (Respuesta): Anon diovi do kpo ton. [Los dos pechos de una muchacha].

19. Gnonu hoho non tèwè, ni enu sin on, e so non ji vi a, lo bo kon non jivi ni e man nu sin an? [¿Cuál es la mujer preñada que ya no da a luz un niño cuando bebe agua, pero da a luz cuando no bebe agua?] Flon (Respuesta): To ji hun. [La piragua].

20. Bo nu e ylo yiché o, un non bu? [Cuándo me llaman, desaparezco. ¿Qué es?] Flon (Respuesta): Hui ni non. [El silencio].

21. Sunu tè kon non sa vi ton lè? [¿Cuál es el hombre que vende a sus hijos?] Flon (Respuesta): Sunu é dò ñonnu kannumon gon wè. [Es el hombre que hace el amor con una cautiva].

22. Sunu Aè kon non nan vitonlè médévo? [¿Cuál es el hombre que da sus hijos a otro gratuitamente?] Flon (Respuesta): Mèdèvo si ba to wè. [Es el que hace el amor con la mujer del prójimo].

23. Sunu tè kon non hu viton lè? [¿Cuál es el hombre que mata a sus hijos?] Flon (Respuesta): Sunu é da ñonnu e do wè kandé Ho e wè. [Es el hombre que se casa con una mujer de cincuenta años (porque una mujer de cincuenta años ya no puede engendrar ni dar a luz)].

24. Un non di zon li san afochélé bo me dé non se gbéché a, un do zo un ka ñi ñibu a, jinan lo jijawè o jinon ho mi an un non ton sin Xochemè gbédé a, ta jin un non zéton. Un non du aman bo non da mlon desu. Min wè nu mi. [Ando sin hacer ruido y no tengo piernas; tengo cuernos y no soy buey; aunque llueva no me mojo; no salgo nunca de mi casa; sólo asomo mi cabeza; como hierba y duermo mucho. ¿Quién soy?] Flon (Respuesta): Akueté. [El caracol].

25. E ñi hêvi a é kan ñi kanli a. E kon non Zon bo do adu. E lè do anon, é non do azata, e non da mlon ta do do bo wéziza non da zon e. É non non atin ji, xo é jodo o mè, xo hoho mè, e no zon e ka do fu an, e do da kpo awa kpo. E non ton ke zé a, zanmè wè e non mon en. E tè wè? [No es un ave ni un animal, pero vuela y tiene dientes; tiene pecho; duerme en los tejados; suele dormir boca abajo, y la luz le pone malo; vive en los árboles, en casas abandonadas o viejas; vuela, pero no tiene plumas; tiene pelo y alas; no sale de día; se le ve de noche.

¿Qué es?] Flon (Respuesta): A toké wè. [Es el murciélago].

27. E non di zonli kin ko kpo di ahan numon do hun e non di zon li ñi nunkon bo kon non dizonliwa gondo. Nunsunu ton non vivi dé su. E tè wè? [Camina de lado como un borracho; anda para adelante y anda para atrás; cuando le preparan en la salsa, es delicioso. ¿Qué es?] Flon (Respuesta): Agasa wè. [Es el cangrejo].

29. Nuvi do gbè bo do awa bo non vè kaka bo kon non lè vivi kaka. Flowa jen é non du, bo eya o, é non dido? [Insecto alado, que es a la vez amargo y muy dulce; sólo come flores, y después se aleja. ¿Qué es?] Flon (Respuesta): Wiin wè. [Es la abeja (su picadura es amarga, pero la miel que hace es muy dulce)].

30. Kanlin do kpo wè bo, dèdè jen é non zon. Atin non fin do a loton mè. E jè fidé o é non ze simè kabi agbaza fin o ton. E tè wè? [Es un reptil; anda siempre despacito; las ramas nunca se rompen en sus patas; según dónde esté, el color de su piel cambia. ¿Qué es?] Flon (Respuesta): Aganman wè. [Es el camaleón].

31. Nu dé tin bo é non so blo agu na? [¿Hay algo que sirve para hacer agu? (ñame machacado)]. Flon (Respuesta): tevi. [Name].

32. Honton vivènan dé tin bo non xwédo mi gbon fi bi? [¿Hay un amigo sincero que nos sigue por todas partes?] Flon (Respuesta): Yè. [La sombra].

33. Atin dokpo tin bo é mudo azin wé dji? [¿Hay un árbol que está tendido sobre dos huevos?] Flon (Respuesta): Atoto kpo adjiglokuin. [El pene y los testículos].

34. Nu de tin bo é ma yi nusunumè a o, é non vivi a? [¿Existe algo que si no se echa a la salsa no resulta sabrosa? ¿O hay algo indispensable en la salsa?] Flon (respuesta): Djè. [La sal].

Y mis adivinanzas (nusodomè) terminan aquí.



UN CORPUS DE ADIVINANZAS (NUSODOMÈ) DE LA TRADICIÓN ORAL FON DE BENIN

FIDELE SOSSOUVI, Laurent

Publicado en el año 2006 en la Revista de Folklore número 303.

Revista de Folklore

Fundación Joaquín Díaz